Travma, günümüzde yaygın olan pek çok ruhsal, zihinsel ve fiziksel bozukluğun kökünü oluşturuyor. Doğal afetlerden pandeminin sebep olduğu global sıkıntıya, ekonomik krizden cehaletin insanlarda açtığı erken dönem yaralara kadar travmanın ruh sağlığımızı sarsan pek çok yanı mevcuttur. Bu travmaların sonucunda her 13 kişiden 1 tanesinin travma sonrası stres bozukluğuna sahip olduğu da görülmektedir.
Bir diğer yandan; travmatik durumlar karşısında yaşanan olumsuz deneyimlere kolayca uyum sağlayabilen ve ruh sağlığını koruyabilen kişiler psikolojik dayanıklılığı yüksek bireyler olarak atfedilmektedir. Bu insanların zorluklar karşısında bu sorunlarla başa çıkabileceklerine dair yüksek inançları olduğu, hayata karşı pozitif bir perspektif geliştirdikleri ve sabır ile mizah gibi karakteristik özelliklere sahip oldukları görülmektedir. Bireysel özelliklere ek olarak, destekleyici sosyal ilişkiler, ebeveynlerle güvenli bağlanma ve aile içi saadet de psikolojik dayanıklılığı artıran dışsal faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ruh sağlığı ile psikolojik dayanıklılık üzerine yapılan çalışmalara göre çocukluk istismarı yaşayan travmatik bireyler depresyona daha yatkın hale gelmektedir. Ancak psikolojik dayanıklılığı yüksek bireyler diğerlerine göre daha hafif bir semptomoloji gösteriyor. Bir nevi psikolojik dayanıklılık, patolojiye karşı bir kalkan görevi görüyor. Covid – 19 kapsamında yapılan çalışmalar ise psikolojik dayanıklılığı yüksek bireylerde travma sonrası büyüme gerçekleştiğini, pandemi gerginliğinin azaldığını ve daha az negatif duygular deneyimlediğini göstermiştir.
Peki, psikolojik dayanıklılığı artırmayı hedefleyen bir müdahale yöntemi nasıl olmalıdır? Yüksek risk altındaki çocuklara yönelik yapılan bir araştırma, çocuklarla olacak bir müdahalenin kişisel özellikleri, aile ilişkilerini, çevresel koşulları ve kendilik algısını hedeflemesi gerektiğini öne sürmektedir. Kişisel özellikler bakımından çocuklarda problem çözme yetisi, pozitif bir bakış açısı, yeni deneyimlere açıklık ve anlamlı bir hayat sürebileceğine olan inanç gibi beceriler geliştirilir. Aile içi ilişkilerde ise ana bakım veren ebeveynin çocuk yetiştirme becerisi ve aile üyelerinin gösterdiği destek ön plandadır. Bir diğer yandan, çevresel koşullar geliştirilirken çocuğun okul ortamı, arkadaşları, öğretmenleri ve onun gelişimini etkileyen insanlarla olan ilişkiler ele alınır. Son olarak, kendilik algısını olumlu yönde etkilemek benlik saygısı, özgüveni ve öz-yeterlilik algısından geçer.
Özetlemek gerekirse, psikolojik dayanıklılık ruh sağlığımız için vazgeçilmez bir parçadır. Psikolojik dayanıklılığı artıracak müdahaleler geliştirerek farklı kesimler üzerinde uygulanması için teşvik etmemiz çok önemlidir. Böylece yalnızca psikiyatrik bozuklukların önüne geçmekle kalmaz, aynı zamanda kişilerin hayat kalitesini, genel memnuniyetini ve ruh sağlığını da pozitif yönde etkileriz.
Dr. Öğr. Üyesi Alişan Burak Yaşar
KAYNAKÇA
Rak, C. F., & Patterson, L. E. (1996). Promoting Resilience in At-Risk Children. Journal of Counseling & Development, 74(4), 368–373. doi:10.1002/j.1556-6676.1996.tb01881.x
Wingo, A. P., Wrenn, G., Pelletier, T., Gutman, A. R., Bradley, B., & Ressler, K. J. (2010). Moderating effects of resilience on depression in individuals with a history of childhood abuse or trauma exposure. Journal of Affective Disorders, 126(3), 411–414. doi:10.1016/j.jad.2010.04.009
Ran, L., Wang, W., Ai, M., Kong, Y., Chen, J., & Kuang, L. (2020). Psychological resilience, depression, anxiety, and somatization symptoms in response to COVID-19: A study of the general population in China at the peak of its epidemic. Social Science & Medicine, 262, 113261.
Wingo, A. P., Wrenn, G., Pelletier, T., Gutman, A. R., Bradley, B., & Ressler, K. J. (2010). Moderating effects of resilience on depression in individuals with a history of childhood abuse or trauma exposure. Journal of affective disorders, 126(3), 411-414.
Jucá Moscardi M.F., Meizoso J., Rattan R. (2020) Trauma Epidemiology. In: Nasr A., Saavedra Tomasich F., Collaço I., Abreu P., Namias N., Marttos A. (eds) The Trauma Golden Hour.
Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-26443-7_2.
Masten, A. S., Best, K. M., & Garmezy, M. (1990). Resilience and development: Contributions from the study of children who overcome adversity.
Development and Psychopathology, 2, 425–444. doi: 10.1017/S0954579400005812
Buss D. M. (1996). Social adaptation and five major factor of personality In Wiggins J. S. (Ed.), The five-factor model of personality: Theoretical perspectives (pp. 180–207).
New York: Guilford.
Rutter, M. 2013. Annual research review: Resilience - clinical implications.
The Journal of Child Psychology and Psychiatry, 54, 474-487.
Traumatic Stress Disorder Fact Sheet.
Sidran Institute. Accessed March 21, 2019
