Negatif stresin insan beyninin donanımları üzerindeki etkisi, yetmiş beş yıldan fazla bir süredir belgelenmektedir (Gelişmekte Olan Çocuk Ulusal Bilimsel Konseyi [NSCDC], 2012). İnsan beyni, yaşamın ilk altı ayında bebek ile en az bir önemli yetişkin arasında bir bağ ilişkisinin gelişmesi için, önceden programlanmış sinir devrelerini içerir (Newman, Sivaratnam ve Komiti, 2015). Bu ilk bağlanma (tipik olarak bir anne figürüyle), diğer nöronlarla sinaptik bağlantılar kurmak için nöronları hazırlar. Bu süreç, beyin gelişimini artıran sinir kümelerinin oluşumunu güçlendirir. Bununla birlikte, sağlıklı sosyal ve duygusal bağlar oluşmadığında, sinapslar budama adı verilen bir süreçle ortadan kaldırılır. (Berger, 1999). Bir bebeğin ihmali kalıcı olduğunda, stres hormonu olan kortizol beyne salınır. Bebeklik döneminde stres hormonuna kronik maruziyet, yaşam boyu sürecek fiziksel ve zihinsel sağlık sorunlarını da beraberinde getirerek; yanı sıra bilişsel, dil, sosyal ve duygusal gelişimi de olumsuz etkileyerek daha duyarlı bir beyin yaratır. Aslında, kronik ihmal, gelişen insan beynine fiziksel istismardan daha fazla zarar verir (NSCDC, 2012).
Çocuk Gelişimi Uzmanları İçin Çıkarımlar
Müdahale zamanında ve uygun olduğunda erken müdahale, bebeklerde kronik stres ve ihmalin olumsuz etkilerini azaltabilir (Center on the Developing Child at Harvard University [CDCHU], 2017). Bu nedenle Çocuk Gelişimi Uzmanları, ebeveynlere; beyin gelişimini destekleyen ve sağlıklı duygusal bağlanmayı besleyen bebek ve yetişkin arasındaki karşılıklı etkileşimleri (hizmet ve geri dönüş) öğreterek aileleri destekleyebilir (Meltzoff, 2007). Bu, ağlama, agulama, cıvıldama gibi bebeğin tepkilerine uygun ve hızlı bir şekilde yanıt vermeyi, bebek ile göz teması kurmayı, kucaklamayı, bebeğin ifadesini ona yansıtmayı ve bebeğin "cevap vermesi" için ona zaman tanımayı içerir (Berger, 1999).
Göz teması ve yüz algısı
Bebeklerde göz teması ve yüzü algılama, sosyal yeterliliğin gelişimi için esastır (Grossman, 2013). Yenidoğanlar, herhangi bir oyuncak nesneye göre insan yüzünü tercih ederler. Bebekler doğrudan göz temasını tercih ederler (Meltzoff ve Kuhl, 2016). Üç aylık olan bebekler, gülümseyen yüzleri nötr ifadelere tercih ederler ve beş ila yedi aylık bebekler gülümseyen ve korkulu bir yüz ifadesini ayırt edebilir (Yrttiaho, Forssman, Kaatiala ve Leppanen, 2014). Beş aylıkken bebekler, bir nesnenin yönüne doğru yönelmiş bir bakışı anlayabilir ve takip edebilirler (Grossman, 2015).
Çocuk Gelişimi Uzmanları İçin Çıkarımlar
Çocuk Gelişim Uzmanları, bebeklerin bu kadar erken yaşta sosyal etkileşimi algılayıp anlayabildiğini farkında olarak, ailelere sağlıklı beyin gelişimini destekleyen önerilerde bulunabilir, bebeklerin duygusal ve sosyal gelişimini nasıl destekleyeceklerini öğretebilirler:
-
Bir bebekle etkileşim halindeyken doğrudan göz teması kurma,
-
Bebekle göz teması kurulduğunda gülümseme,
-
Bebek bezi değiştirme ve beslenme gibi rutin zamanlarda bebeğin sözlerini yansıtma, gülümseme, göz teması kurma ve oynama,
-
Bakışlar bebekten başka yöne yöneltiğinde farkında olma; çünkü bebek, etkileşimden başka bir şeyle daha fazla ilgilendiğinizi gördüğünde olumsuz olarak algılanabilir. (Meltzoff, 2017).
KAYNAKÇA
Berger, E.H. 1999. “Supporting Parents with Two Essential Understandings: Attachment and Brain Development.” Early Childhood Education Journal 26 (4): 267-270.
Centre on the Developing Child at Harvard University. 2017. Toxic Stress. https://developingchild.harvard.edu/science/key-concepts/toxic-stress/
Grossmann, T. 2015. “The Development of Social Brain Functions in Infancy.” Psychological Bulletin 141 (6): 1266-1287.
Grossmann, T. 2013. “Mapping Prefrontal Cortex Functions in Human Infancy.” Infancy 18 (3): 303-324.
Meltzoff, A.N. 2017. Social Cognition and the Origins of Imitation, Empathy, and Theory of Mind. In The Wiley-Blackwell Handbook of Childhood Cognitive Development, 49-75, edited by U. Gowsami. Oxford, UK: Blackwell Publishing.
Meltzoff, A.N., & P.K. Kuhl. 2016. “Exploring the Infant Social Brain: What’s Going on In There?” Zero to Three 36 (3): 2-9.
Meltzoff, A.N. 2007. “Like Me: A Foundation for Social Cognition.” Developmental Science 10 (1): 126-134.
National Scientific Council on the Developing Child. 2012. The Science of Neglect: The Persistent Absence of Responsive Care Disrupts the Developing Brain (Working Paper 12). www.developingchild.harvard.edu
Newman, L., C. Sivaratnam, & A. Komiti. 2015. “Attachment and Early Brain Development – Neuroprotective Interventions in Infant-Caregiver Therapy.” Translational Developmental Psychiatry 3 (1): 1-7.
Yrttiaho, S., L. Forssman, J. Kaatiala, & J.M. Leppanen. 2014. “Developmental Precursors of Social Brain Networks: The Emergence of Attentional and Cortical Sensitivity to Facial Expressions in 5 to 7 Months Old Infants.” PLOS ONE 9 (6): e100811.
