Yıllarca bilim dünyasındaki genel kanı insan beyninin bebeklikten sonra yeni nöron hücreleri üretemeyeceği ve beynin sabit bir yapıda olduğu idi. Geçtiğimiz on yıllarda bunun böyle olmadığı ortaya çıktı ve nöroplastisite diye bir kavram hayatımıza girdi. Peki, nedir bu nöroplastisite?
Nöroplastisite beynin yeni bağlantılar ve yollar kurma ve hâlihazırda olanları değiştirebilme kabiliyetidir. Bunun bir adım ötesi ise nörogenesiz yani beynin yeni nöronlar geliştirme yeteneğidir. (Bergland, 2017). Nöroplastisite hayat boyu devam eder. Yaşlandıkça sadece daha az görünür ve hızı yavaşlar.
Nöroplatisiteyi arttırmanın pek çok yolu vardır. Yeni bir müzik aleti çalmak, kurgu eserler okumak, normalde baskın olmayan elimizi kullanmaya başlamak, seyahat etmek ve özellikle yeni yerler görmek, yeni bir dil öğrenmek, dans etmek (aynı zamanda Alzheimer Hastalığı riskine de azaltır), kelime dağarcığımızı genişletmek gibi aktiviteler nöroplastisitemizi arttırır ve beynin iyileşmesine ve öğrenmeye yardımcı olur (Ackerman,2021).
Bunlara ek olarak, nöroplastisite kronik ağrının tedavisinde kullanılabilir. Kronik ağrı zaten nöronlar arası bağlantı sonucu hissedilen bir durumdur. Eğer bu bağlantıları yeniden yapabilirsek ağrıyı da ortadan kaldırabiliriz (Ackerman,2021).
Beynin yeni nöronlar oluşturabildiğinden ve bağlantıları tekrar kurabildiğinden bahsettik, acaba beynimizin kendini yenileme gücü sonsuz mudur? Maalesef hayır. Çünkü beynin bazı bölümleri, bazı işleri yapmak için özelleşmiştir. Bu bölgeler hasar alırsa, hasarlı kısımların normalde yerine getirdiği işlevler diğer bölgeler tarafından karşılanamaz (Cherry, 2021).
Nöroplastisite hep yarar mı sağlar? Ne yazık ki hayır. Bağımlılıkta ve depresyon gibi bozukluklarda da rahatsızlığın devam etmesine neden olur. Depresyon beyninizde bozulmaya yol açıp, sağlıksız ve uyumsuz nöral yolları kullanmayı teşvik eder, sağlıklı ve uyumlu olanları kullanmayı ise engeller. Bağımlıkta ise, uyuşturucuyu ilk kullandıktan sonra bağımlılığa neden olan yine nöroplastisite ile oluşan yeni bağlantılardır (Ackerman,2021; Cherry,2021).
Son olarak bu iki kavramın hayatımıza katkıları ise felç veya travmatik beyin yaralanmalarından sonra iyileşme, daha etkili öğrenmeyi sağlama, hafızayı kuvvetlendirme, bir duyuyu kaybettikten sonra beynin kendini yeniden düzenlemesi gibi durumlardır (Ackerman,2021).
Fatma Betül Yılmaz
Araştırma Görevlisi
KAYNAKÇA
Ackerman,C. (2021, February 5).
What is Neuroplasticity? A Psychologist Explains [+14 Exercises]. PositivePsychology.com. https://positivepsychology.com/neuroplasticity/.
Bergland, C. (2017). How do neuroplasticity and neurogenesis rewire your brain?
Psychology Today. Retrieved from
https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-athletes-way/201702/how-do-neuroplasticity-and-neurogenesis-rewire-your-brain
Cherry, K. (2021, February 3).
How Brain Neurons Change Over Time From Life Experience. Verywell Mind.
https://www.verywellmind.com/what-is-brain-plasticity-2794886.
