Neredeyse bir yıla yakın zamandır koronavirüs yaşamımızın bir parçası. Çin’de bir enfeksiyon başladı şeklindeki haberlerle başlayan, aman yayılıyor acaba bizim ülkeye de gelir mi şeklinde devam eden süreç, daha önce yalnızca bilim kurgu filmlerinde tanık olduğumuz izolasyon, maske kullanımı, okulların, işyerlerinin, restoranların kapanması, çevirim içi yaşamın artık normal hale gelmesi gibi, hemen hepimizi olumlu ya da olumsuz etkileyen küresel bir salgına dönüşmüş durumda. Benim için dünyanın hemen her bölgesindeki insanların benzer sorunu farklı yollarla çözme çabası, izolasyon, mesafe ve el yıkama gibi basit 3 önerinin uygulanışındaki bireysel ve ülkesel farklılıklar salgın sonrası aklımda kalacak önemli ayrıntılardan birisi olacak.
Mesleki ilgi alanlarımdan bir tanesi dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB). Bu yazımın temel amacı, DEHB tanısı almış çocukların aileleri için farklı çözüm yollarını özetlemek ve bu süreçte kendi yolunu bulmada zorlanan ailelere destek olmak. O zaman DEHB’yi kısaca tanıyarak başlayalım;
DEHB çocukluk çağının sık görülen psikiyatrik bozukluklarından bir tanesi. Çoçuğun yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan ölçüde dikkatinin dağınık olması, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ile karakterize olan bu hastalığın, okul çocukluğu döneminde görülme sıklığı %5-8 arasında değişmekte. Bu da ülkemizin 18 yaş altı genç nüfusu düşünüldüğünde (yaklaşık 25 milyon), oldukça yüksek sayıda çocuğun DEHB ile ilgili sorun yaşadığını bize göstermekte. Koronavirüs küresel salgının belirsizliğinin ortasında, ne yazık ki hemen hepimiz çeşitli zorlu yaşam olaylarıyla karşı karşıya kalmaktayız. Bu baskı DEHB tanılı çocuklar için de ek bir stress kaynağı elbette. Korana ile ilgili endişenin, özellikle DEHB'den etkilenen bireyler için stres, yeme ve uyku zorluklarına neden olduğunu gösteren çalışmalar bir süredir yayınlanmakta. DEHB tedavisinde ilaç kullanımı, davranışsal düzenlemeler, ailenin, çocuğun, okulun bu hastalığı tanıması ve ona yönelik stratejileri öğrenmesi çok yüz güldürücü sonuçlara yol açabilir. Bu konuda profesyonel yardım almak şart. Var olan tedavinize devam ederken, evde korona günlerine uygun davranışsal değişiklikler neler olabilir şimdi bunlara bakalım;
-
Olağanüstü bir dönemden geçiyoruz, işe bu dönemin ailenize yansımasının ne olduğunu saptamakla başlamanızı öneririm. Eskiden var olan alışkanlıklarınızın bazılarını şu anda karşılayamıyorsanız, şu anın koşullarına uygun değişiklikleri yaşamımıza sokmamız gerekli demektir. Bu yalnızca sizin değil hepimizin şu anki gerçeği.
-
Çocuklarınızdan herhangi birinde DEHB varsa, belirsizliğin ortasında uyum sağlamak için diğer çocuklardan daha fazla ek desyteğe ihtiyacı olabilir. Öncelikli önerim günlük bir düzenin oluşturulması. Çocuğunuzun ev içerisinde günlük olarak neyi ne zaman yapacağı küçük esneklikler içerecek şekilde düzenlenmeli. Yani kaçta kalkacak, kaçta uyuyacak, o gün hangi aktiviteler yapılacak planlanmalı. Bunları özellikle 1. ve 2. basamak okullarında okuyan çocukların kendiliğinden uygulamasını beklemek çok gerçekçi bir beklenti olmayacaktır. Programın çok katı dakikası dakikasına ayarlanması da işe yaramayacaktır. O zaman esnek, günün gerçeklerine uygun, uygulanabilirliği yüksek ve kontrol edebileceğimiz bir düzenin, rutinin oluşturulması bu dönemde en sağlıklı yol olabilir.
-
Evden okula bağlanılan çevirimiçi dönemin kendine özgü özellikleri olduğunu unutmamak gerekli. Ev içinde tıpkı okulda olduğu gibi fazla sayıda uyaranın olmadığı, yalnızca o anda girdiği dersin malzemlerini içeren bir okul odası hazırlamak dikkat sorunlarını çözmenize yardımcı olabilir.
-
Çocuğunuzun hareket ihtiyacını ders aralarında gidermesine yönelik olarak, zamanı hatırlatıcı bir araç (telefon, çalar saat gibi) kullanarak yapacağınız yaşa uygun aktiviteler çocuğunuzun hareket ihtiyacını gidermesine yardımcı olabilir. Örneğin, ev içinde koridor kaç adım oyunu oynama, step tahtası ile bir dakikada en çok kim tahtanın üstüne çıkacak oyunu oynama gibi. Yaratıcılığınıza güvenin:)
-
Çocuğunuzun dışarı izni olan vakitlerini hareket ederek değerlendirmesi önemli. Önceden plan yapmak burada da işinize yarayacaktır. Sizin ve çocuğunuzun keyif alacağı bedensel bir aktivite için çok büyük alanlara gereksinim olmadığını, burada önemli olanın hareket etmek ve eğlenmek olduğunu size hatırlatmak istiyorum.
-
Korona ile ilgili gelişmeleri takip etme bizim ve çocuğumuzun hakkı elbette. Ancak şu anda aşı, hastalık yayılımı gibi pek çok konuda tüm dünyada tartışmalar var. Ne olup bittiğini tam olarak anlayabileceğimiz bilgiye ulaşmak oldukça zorlayıcı. O zaman ne yapmalıyız? Bilgileri erişkin olarak biz netleştirmeden çocuklarımızla paylaşmamak, onları uyarılarımızla boğmadan süreci yürütmek yararlı olabilir.
Bu zor koşullarda bile kendimize ve çocuğumuza içimizdeki kaygılı taraf kadar umutlu tarafı da keşfedecek ve onu besleyecek oyunları bulabilme izni verelim, ne dersiniz? Sağlıklı güzel günler.
Prof Dr Özden Şükran Üneri
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
İGÜ Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi
