Çoklu Zeka Kuramına Eleştirel Bir Bakış

Zeka üzerine binlerce yıldır, en azından Platon ve Aristoteles zamanından itibaren, düşünülen bir kavram olmuştur. Psikoloji ise bir bilim olarak ortaya çıktığından beri, zeka teorileri ve yaklaşımlarının merkezinde olmuştur (Kaufman ve ark.,2013).
Zeka teorilerinden biri de 1983 yılında Howard Gardner tarafından ortaya atılan Çoklu Zeka Kuramı’dır. Gardner modern eğitim sisteminde sözel zeka ve mantıksal-matematiksel zekanın çok vurgulandığını ama zekanın diğer yordayıcılarının es geçildiğini düşünüyordu (Chen ve ark.,2009). Bundan hareketle yeteneğe dayanan sekiz farklı zeka çeşidi olduğunu ileri sürdü. Bunlar: görsel-uzamsal zeka, dilsel-sözel zeka, mantıksal matematiksel zeka, bedensel-kinestetik zeka, müziksel zeka, sosyal zeka, içsel zeka, doğasal zeka’dır (Chen ve ark.,2009: Kleinman,2013).Gardner’ın teorisi iki temel iddiada bulunur. Birincisi bütün insanlar bu zeka çeşitlerini taşırlar. İkincisi herhangi iki insanın, tek yumurta ikizlerinin bile, bu zeka türlerindeki güçlü ve zayıf yönleri bakımından profili aynı olamaz (Chen ve ark.,2009). Zekanın doğuştan gelen veya çevre etkisiyle geliştiği yönünde birbiriyle çelişen görüşlere bir yenisini eklemiş ve ikisinin birleşimi olduğunu ileri sürmüştür (Çalık,2013).
Gardner’ın teorisi özellikle eğitimciler arasında çokça popüler olmuştur. Getirdiği en büyük faydalardan biri üstün zeka/üstün yetenek (giftedness) kavramını açıklamasıdır (Çalık,2013). Pedogojik olarak dengeli eğitim programlarına, öğrenme tarzlarına uygun yönlendirmelere ve öğrencilerin ihtiyaçlarının özelleştirilmesine ilham vermiştir (Klein,1997).
Teori gördüğü bunca takdirin yanı sıra çokça da eleştirilmiştir. Eleştirenlerden biri de Üçlü Zeka Kuramı’nın yaratıcısı olan Robert Sternberg’dir. Sternberg’e göre Gardner bu sekiz zeka türünün altında yatan mekanizmayı açıklamamıştır. Ayrıca Sternberg zekanın genel bir kavram olduğundan ve Gardner’ın bunu çok özelleştirdiğinden, zekanın alt başlıkları olarak sunduğu kavramların da aslında birer yetenek olduğundan bahseder (Kantowitz ve ark.,2014).Yetenek ile zeka ayrımını yapmak kolay olmayabilir (White ve Breen,1998). Gardner ve Moran yetenekleri zekanın iş yapmadaki sonucu olarak tanımlamışlardır (Gardner ve Moran,2006).
Klein’ın getirdiği eleştiriler ise Çoklu Zeka Kuramının “Zeka nedir” sorusuna verdiği yanıtlarla ilgilidir. “Birini iyi dansçı yapan nedir” diye sorduğumuzda, Kuram “Bedensel-kinestetik zekasının yüksek olması olarak” açıklar. “Bedensel-kinestetik zeka nedir diye sorduğumuzda ise “birinin vücudunu bir amaç doğrultusunda etkileyici ve yetenekli bir biçimde yönlendirebilmesi olarak cevap verir. Bu tanım ise nerdeyse dansın tanımı gibidir. O zaman birini iyi dansçı yapan iyi dans etmesidir gibi bir sonuca varırız. Çoklu Zeka kuramına göre Zekanın tanımı döngüseldir.(Klein,1997).
Lohman, Gardner’ın teorisinin ebeveyn ve öğretmenlere bu kadar çekici gelmesinin sebebinin bütün çocukların özel olduğundan ve üstün zekâlılığın tek yönlü değil de çok yönlü olduğundan bahsetmesi olduğunu söyler. Teorinin eksikliği ise merkezi çalışma belleğinin ve tümevarımsal akıl yürütmenin önemini reddetmesidir (Lohman,2001). Waterhouse ise teorinin doğrulanmış bilgi yönünden eksik olduğunu ve nörobilimsel fenomenlerle ve deneysel bulgularla desteklenmediğini belirtir (Waterhouse,2006).
Çoklu Zeka Kuramı ilk çıktığında Gardner’ı bile şaşırtacak derecede popüler olmuş ve psikologlardan çok eğitimciler tarafından rağbet görmüş ve eğitim programlarında hazırlanırken dikkate alınmıştır (Chen ve ark.,2009).  Getirilen bunca eleştiriye rağmen üstün yetenekli ve üstün zekâlı çocukların hayatını kolaylaştırmıştır (Çalık,2013). Kanıtlanamayan veriler nedeniyle üzerinde çalışılmasına hala ihtiyaç vardır.
 
Arş. Gör. Fatma Betül Yılmaz
 
 
KAYNAKÇA
Calik, B., & Birgili, B. (2013). Multiple intelligence theory for gifted education: Criticisms and implications. Journal for the Education of Gifted Young Scientists, 1(2), 1-12.
Chen, J. Q., Moran, S., & Gardner, H. (2009). Multiple intelligences around the world. John Wiley & Sons.
Gardner, H., & Moran, S. (2006). The science of multiple intelligences theory: A response to Lynn Waterhouse. Educational psychologist, 41(4), 227-232.
Kantowitz, B. H., Roediger III, H. L., & Elmes, D. G. (2014). Experimental psychology. Cengage Learning.
Kaufman, J. C., Kaufman, S. B., & Plucker, J. A. (2013). Contemporary theories of intelligence.
Klein, P. D. (1997). Multiplying the problems of intelligence by eight: A critique of Gardner's theory. Canadian Journal of Education/Revue canadienne de l'education, 377-394.
Kleinman, P. (2012). Psych 101: Psychology Facts, Basics, Statistics, Tests, and More!. Simon and Schuster.
Waterhouse, L. (2006). Multiple intelligences, the Mozart effect, and emotional intelligence: A critical review. Educational Psychologist, 41(4), 207-225.
White, D. A., & Breen, M. (1998). Gifted Education and the Perils of Misusing Multiple Intelligences. Gifted child today, 21(2), 12-17.