2020 yılına veda ederken, tüm sene boyunca dünyada etkili olmuş bir salgının hala devam etmekte olduğunu görüyoruz ve 2021’in eskisinden daha iyi bir yıl olmasını umut ediyoruz. Bunun olmasının tek değil ama önemli bir parçası ekonominin de “iyiye” gitmesi. Bu yüzden pandeminin küresel ekonomik etkileri üzerine düşünmemiz gerek. Ekonomik veriler, hesaplanış süreleri gereği geç yayınlanırlar. Bu nedenle 2020 yılında yaşanan pandeminin küresel ve ulusal ölçekteki ekonomik etkilerini tam olarak görebilmemiz için bir süre daha beklememiz gerekecek. Ancak Dünya Bankası’nın haziran ayında yaptığı tahminlere göre dünya GSYH’sının toplamda %5 küçülmesi bekleniyor. Bu II. Dünya Savaşı’ndan beri, küresel ölçekte görülen en büyük daralma olacak. 2007-9 mortgage krizinde ise sadece %2.9 küçülmüştü. 1870 krizinden beri ise ilk defa dünya ülkelerinin %90’nından fazlasında kişibaşına GSYH’nın düşmesi bekleniyor. Küresel finans piyasalarında da yine büyük ölçekli düşüşler yaşandı. Dow Jones ve FTSE ise 1987 tarihinden beri en büyük düşüşü yaşadılar. IMF’in tahminlerine göre dünya GSYH’sı kümülatif olarak 9 trilyon dolarlık bir kayıp yaşayacak. Bu, Japonya ve Almanya’nın birlikte toplam ekonomik büyüklüğünü ifade eden bir rakam. Hindistan ve Çin’in ise pozitif büyüme oranlarını 2008 krizindeki gibi koruyacakları öngörülüyor. Dünya ölçeğinde daralan ekonomilerden dolayı, büyük işsizlik artışları yaşandı. İşten atılmalar dışında, yine birçok ülkede zorunlu izne çıkarmalar yaşandı. Türkiye’de ise bunun ücretsiz izin şeklinde uygulandığını gördük. Dolayısıyla resmi işsizlik oranlarının göstereceğinden daha olumsuz bir noktada olduğumuz açık. Bununla beraber, ABD’nin işsizlik oranının 2019-2020 arasında %3.7’den %10.4’e fırlamış olmasının küresel ekonomi için neler getireceği ilgi uyandırıcı. Özellikle turizm başta olmak üzere birçok sektör daralırken 2021’de gelecek aşıdan sonra dünya ekonomisinin tekrar büyüyeceği de tahmin ediliyor. Dünya Bankası şimdiden 100’den fazla ülkeye 160 milyar dolarlık finansal destek sunacağını ilan etti. Bununla birlikte, GSYH’daki küçülmeler sonrasında takip eden dönemde üretim ve tüketimde artış olması beklenen bir durumdur. Asıl sorumuz, bu büyümenin küresel ve sektörel olarak nasıl dağılacağı olmalı.
Küresel ekonomiye yön verecek bir başka önemli etken ekonomi paradigmasına dair tartışmalar olacaktır. Pandeminin ekonomi paradigmasında bir değişim tetiklediğini akademik ve güncel tartışmalarda görüyoruz. Birçok ülkedeki ekonomik daralma ve sağlık sektöründeki yetersizlikler, devletin ekonomideki rolünün artması gerektiği savunusunu arttırdı. Neoliberal politikaların sonuna gelindiği bir süredir tartışılan bir konu olmakla beraber, pandemi krizi bu politikaların sonunu getirmiş olabilir. Küresel eşitsizliğin giderek arttığı bir dünyada hali hazırdaki ekonomi yaklaşımını sürdürecek politikalar pandeminin ardından düşük gelirli bölgeleri ve toplulukları daha olumsuz koşullara sürükleyebilir. Bunun bizi sürdürülebilir bir küresel ekonomi patikasından çıkaracağını unutmamak gerekir. Özellikle işsizlikten ve ücretsiz izin uygulamasından dolayı gelir kaybına uğrayanlara yönelik kamu politikalarının uygulanması şart görünüyor. Sağlık ve eğitim alanlarında yine kamu politikalarının artması beklenmekte. Küresel ekonominin geleceği için belki de en önemlisi iklim krizinin etkileri olacak. Pandemi hali hazırda ekolojik bozulmanın bir ürünüydü. Bu bağlamda en fazla gözden kaçan noktaya, pandeminin kaynağı olarak üretim ilişkilerine; hayvancılık sektörünün ekolojik ve toplumsal maliyetine daha dikkatli bakmamız gerekmekte. Bu değişmediği sürece Covid19 salgını atlatılsa bile zoonotik (hayvandan insana bulaşan) yeni bir pandemi kapımızda bekliyor olacak.
Dr. İlker İnmez
Kaynaklar:
COVID-19 to Plunge Global Economy into Worst Recession since World War II,
https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2020/06/08/covid-19-to-plunge-global-economy-into-worst-recession-since-world-war-ii (31.12.20)
KOSE, AYHAN and SUGAWARA, NAOTAKA, Understanding the depth of the 2020 global recession in 5 charts,
https://blogs.worldbank.org/opendata/understanding-depth-2020-global-recession-5-charts (31.12.20)
Gopinath, Gita, The Great Lockdown: Worst Economic Downturn Since the Great Depression
https://blogs.imf.org/2020/04/14/the-great-lockdown-worst-economic-downturn-since-the-great-depression/ (31.12.20)
