Sağlık ve sağlıklı yaşam toplumdaki her birey için bir temel insan hakkı olarak kabul edilmiş olup; uzun ve nitelikli bir yaşamda insanlığın geçmişten günümüze hedeflediği önemli bir konu olmuştur. Hem soyut hem de somut bileşenlerden oluşan bu kavram incelendiğinde;
Beklenen yaşam süresi önemli niceliksel belirteçlerinden; insan olmak temeli üzerinden onurlu, sağlıklı ve refah düzeyi yüksek yaşam ise niteliksel özelliklerini oluşturmaktadır.
Bireysel bağımsızlık, sosyal aktiviteler, çevresel koşullar gibi kimi durumlarda yaşam kalitesini etkilemektedir. Karşılanmayan gereksinimler, sağlıklı ya da hasta olma hali gibi koşullarda yaşam kalitesini yakından ilgilendiren diğer durumlardır.
Yaşam kalitesi; ekonomik koşulların yanı sıra fiziksel ve ruhsal sağlık, sosyal güvenlik, siyasi kararlılık, sağlıklı çevre gibi pek çok başka durum ve koşuldan da etkilenmektedir. Yaşam kalitesi kavramının objektif ve sübjektif yönleri bulunmaktadır. Subjektif yönü; bireyin kendisini, yaşamını ve çevresini genel olarak nasıl algıladığı ile ilgili olup; objektif yönü ise sosyal statü, refah, fiziksel iyilik halini sürdürmek için sosyal, kültürel, toplumsal gereksinimlerini karşılamak olarak kabul edilebilir.
Yaşam kalitesinde; var olma, ait olma ve bireyin kendini gerçekleştirmesi kavramlarının her biri çok önem taşır. Var olma da, birey fiziksel, psikolojik ve sosyal yönden kim olduğunu tanımlamak ister. Ait olmada; birey kendini güvende hissetmek ister, gerçekleştirme de ise birey yaşamdaki hedeflediği amaçlarına ulaşmak ve kendini gerçekleştirme hissini yaşamak ister. Sağlıkta yaşam kalitesi; genel hatlarıyla yaşam kalitesinin bir alt bileşenidir.
Sağlıkta yaşam kalitesini etkileyen bazı durum ve koşullara ilişkin bilimsel kanıtlar sunulmaktadır. Bunlara baktığımızda;
*Sağlığın sosyal ve algısal boyutunun önemli bir konusu olan “yaşamda amaç edinmek” kişilerin daha uzun yaşamalarını sağlamaktadır. Bu konudaki biyolojik temelli açıklamalar kısıtlı olmasına karşın, kişilerin var olan biyolojik, fizyolojik vb. kapasitelerini en iyi şekilde kullanma gayretlerinin süreci olumlu etkileyebildiği üzerinde durulmaktadır.
* Sosyo-demografik belirleyiciler yaşam kalitesini etkilemektedir.
* Ekonomik koşulların iyileşmesi yine yaşam kalitesini artıran önemli bir faktördür.
* Kronik hastalığı olan yaşlılarda ağrı önemli bir sorundur ve giderilmemesi yaşam kalitesini yakından etkilemektedir.
* Komorbid (birden fazla) psikiyatrik hastalığı olanlarda yaşam kalitesi olumsuz etkilenmektedir.
* Yaşın ilerlemesi yaşam kalitesinin gerilemesinde önemli bir belirleyicidir.
Ayrımcılık; toplumsal cinsiyet eşitsizliği, sağlık hizmetlerine ulaşamama, fiziksel ve çevresel koşulların istenilen düzeyde olmaması, sosyal güvenlik sisteminin yaşlılık dönemini kapsamaması, toplumda bireye verilen değerin yetersiz olması, sosyal destek mekanizmalarının yetersizliği de yine yaşam kalitesini olumsuz etkileyen faktörler arasında sayılabilir.
Toplumu oluşturan bireylerin yaşam kalitesinin artırılmasında; sağlığın bütüncül yaklaşımı içinde verilmesi, müdahelelerin yaşam boyu sürdürülmesi, sağlık hizmetlerinin her birey için eşit ve ulaşılabilir olması önemlidir.
Sonuç olarak Dr. Elkin, yaşam kalitesinin çok boyutlu bir kavram olduğunu ve özellikle birinci basamak sağlık hizmetlerinin sunulduğu Aile Sağlığı Merkezlerinde bağlı olan nüfusun sadece hastalık süreçlerinde değil, sağlıklı olan süreçlerde de (bebek, çocuk, 15-49 yaş kadın nüfusu takibi, bulaşıcı olmayan kronik hastalıkların takip ve tedavisi) periyodik kontrollerin yapılmasıyla, bireylerin sağlığının geliştirilmesi ve yaşam kalitelerinin yükselmesinde önemli adımlar olacağını belirtti.
Kaynak
Halk Sağlığı , Hacettepe Üniversitesi Yayınları Edt: Prof. Dr. Çağatay Güler, Prof. Dr. Levent Akın 2015/ ANKARA
