Her yıl 9 Mayıs, dünyada milyonlarca insanı etkileyen çölyak hastalığına dikkat çekmek amacıyla Dünya Çölyak Günü olarak anılmaktadır. Bu özel gün kapsamında, çölyak hastalığına ilişkin farkındalığın artırılması, erken tanının teşvik edilmesi ve tedavi süreçlerine yönelik toplumsal bilincin güçlendirilmesi hedeflenmektedir.
Çölyak hastalığı, genetik yatkınlığı olan bireylerde gluten proteinine karşı gelişen, bağışıklık sistemi aracılı kronik bir ince bağırsak hastalığıdır. Buğday, arpa, çavdar ve bazı durumlarda yulaf gibi tahıllarda bulunan glutenin tüketimi, bağırsak mukozasında inflamasyona ve villus hasarına yol açarak, besin öğelerinin emilimini olumsuz etkilemektedir. Demir, folat, kalsiyum gibi vitamin ve minerallerin eksikliklerine neden olabilen hastalık; diyare, karın ağrısı, şişkinlik, vücut ağırlığı kaybı, anemi, halsizlik ve büyüme geriliği gibi çok çeşitli belirtilerle kendini gösterebilmektedir.
Bununla birlikte bazı bireylerde sindirim sistemiyle ilgili açık bir yakınma olmaksızın yalnızca laboratuvar bulguları ya da bağırsak dışı semptomlar (örneğin osteoporoz, infertilite) ön planda olabilmekte; hastalığın atipik ya da asemptomatik seyretmesi, tanı konulmasını güçleştirmektedir. Bu nedenle, çölyak hastalarının yalnızca yaklaşık %10’una tanı konulabildiği tahmin edilmektedir.
Hastalığın bilinen tek etkin tedavisi, glutenin ömür boyu diyetten tamamen çıkarılmasıdır. Glutensiz diyet, buğday, arpa, çavdar ve türevlerini içeren tüm ürünlerin beslenme planından çıkarılmasını zorunlu kılmaktadır. Ekmek, makarna, bulgur, irmik, bazı unlu mamuller, malt içeren içecekler ve işlenmiş ürünlerdeki gizli gluten kaynakları (soslar, hazır çorbalar, dondurulmuş besinler gibi) bu kapsamda değerlendirilmekte; doğru besin seçimi için etiket okuma alışkanlığı büyük önem taşımaktadır.
Çölyak hastalığına yönelik ülkemizde Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülen Erişkin Bazı Metabolizma Hastalıkları ve Çölyak Hastalığı Kontrol Programı (2019–2023) kapsamında kapsamlı bir halk sağlığı yaklaşımı benimsenmiştir. Programın çölyak hastalığı özelindeki temel hedefleri şu şekilde özetlenmektedir:
Sağlık profesyonelleri ve toplumda farkındalık düzeyini artırmak,
Tarama ve laboratuvar kapasitesini geliştirerek erken tanıyı teşvik etmek,
Kamu kurumları, okullar ve hastanelerde glutensiz ürünlere erişimi kolaylaştırmak,
Tanı ve yönetim rehberlerini yaygınlaştırarak sağlık çalışanlarını eğitmek,
Hasta kayıt ve izlem sistemlerini güçlendirerek düzenli takibi sağlamak.
Ayrıca Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından, çölyak tanısı almış bireylere yönelik tıbbi beslenme tedavisi desteği sunulmaktadır. Gerekli belgelerin ibrazı halinde, glutensiz ürünlerin yüksek maliyetlerinin karşılanabilmesi amacıyla aylık nakdi ödeme yapılmakta; bu destek, hastaların beslenme tedavilerini sürdürebilmeleri açısından önemli bir katkı sağlamaktadır.
Bu programlar ve destek mekanizmaları ile çölyak hastalarının yaşam kalitesinin artırılması, sağlık hizmetlerine erişimlerinin kolaylaştırılması ve toplum genelinde sağlıklı yaşam davranışlarının teşvik edilmesi amaçlanmaktadır. Aynı zamanda, metabolik hastalıklarla entegre çalışan bu çerçeve; toplum sağlığına yönelik bütüncül ve sürdürülebilir bir yaklaşım sunmaktadır.
